Op 3 januari van het jaar 1892 werd de Engelsman John Ronald Reuel Tolkien te Bloemfontein (Zuid-Afrika) geboren uit het huwelijk tussen Mabel Suffield en Arthur Reuel Tolkien die sinds 16 april 1891 getrouwd waren. Na zijn doop op 31 januari 1902 in de Bloemfontein Cathedral vertrekt zijn moeder in april 1895 met haar twee zoontjes - op 17 februari 1894 was zijn jongere broer Hilary Arthur Reuel Tolkien geboren - naar Birmingham. In Birmingham zouden zij tevergeefs wachten op de komst van hun vader die in 1895 nog even in Zuid-Afrika wilde blijven om, zodra de tijd hem gelegenheid zou geven, hen te volgen naar Engeland. Op 15 februari 1896 stierf zijn vader echter, nadat deze al jaren ziek was geweest.
Op zeven jarige leeftijd (1899) deed John Ronald Reuel Tolkien toelatingsexamen voor de lagere school, maar zakte; één jaar later zou het hem wel lukken. Na de lagere school op de 'King Edward's School' en de middelbare school op 'St. Philip's Grammar School', zou hij uiteindelijk aan de universiteit van Oxford gaan studeren. Op 14 november 1904 sterft zijn moeder, op 34 jarige leeftijd, nadat ze gedurende zes dagen in coma heeft gelegen.
Na de afronding van zijn studie in 1915 ging de jonge Tolkien het leger in. Op 22 maart 1916 trouwde John Ronald Reuel Tolkein met Edith Bratt, maar in juni van datzelfde jaar werd hij alweer naar een troepenmacht van Lancashire gestuurd, die overigens met lichte geweren bewapend was, om in Frankrijk als tweede luitenant bij de Somme te vechten, in "the battle of Somme".
Eenmaal teruggekomen in Engeland had hij te kampen met een shelshock, die hij in de oorlog in Frankrijk had opgelopen. Het jaar 1917 bracht hij dan ook voor het grootste gedeelte in het ziekenhuis door, proberend te herstellen van ernstige koorts. Het was overigens in dit zelfde jaar dat hij zijn boek 'lost tales' begon te schrijven en dat zijn eerste zoon geboren werd.
Na zijn langdurig verblijf in het ziekenhuis stapte hij uit het leger en werd in 1918 assistent op de 'New English Dictionary'. In deze functie bleef hij 2 jaar werkzaam om vanaf 1920 tot en met 1925 te gaan werken als lector - en later als professor in Leeds.
In het jaar 1924 werd Tolkiens derde zoon geboren, Christopher. Vanaf 1925 was hij Professor in de Engelse taal en literatuur aan de universiteit van Oxford en vanaf 1945 tot 1959 in Merton. De voornaamste tak van wetenschap binnen de Engelse taal en literatuur die J.R.R. Tolkien bestudeerde was die van de Angelsaksische (Oud-Engelse) taal en haar relatie tot het Oud- Noors, Oud-Duits en het Gotisch. Zijn speciale interesse binnen zijn vakgebied werd vooral gewekt door het Mercia - het soort Engels dat men heeft gesproken in de omgeving waar hij is opgegroeid -, maar ook het Engels uit het midden van 't land fascineerde hem. Bovendien was J.R.R. Tolkien de expert als het ging over de bewaard gebleven literatuur in deze talen. In wezen gaf zijn ongebruikelijke gave om tegelijkertijd teksten te lezen als taalkundige bronnen en als literatuur, hem overzicht over beide aspecten van taal en literatuur.
Reeds op jonge leeftijd was Tolkien gefascineerd door talen en in het bijzonder de talen die in Noord-Europa gesproken werden; zowel uit het heden als in het verleden. Zijn liefde voor talen heeft Tolkien niet alleen in zijn werk en studie kunnen uitdrukken, maar ook in zijn hobby's. Hij hield er namelijk van verdichting en verwandschappen van talen te bestuderen. Hij was nieuwsgierig naar de gehele noorderlijke traditie die hem inspireerde alle mogelijke mythes en heldendichten te lezen. Daarnaast las hij alle moderne auteurs wiers werk iets van één van de hiervoor genoemde twee had, zoals William Morris and George MacDonald. De brede kennis van J.R.R. Tolkien leidde onvermijdelijk tot de ontwikkeling van velerlei meningen over de mythes uit Noord-Europa, hun relatie tot de taal en het belang van verhalen. Alle verschillende perspectieven: taal, de heroïsche traditie, de mythes en verhalen zouden later terugkomen in de boeken van Tolkien.
Op 29 november 1971 stierf Edith Tolkien na een korte maar slopende ziekte die een ontsteking aan haar galblaas veroorzaakte. In het jaar 1972 ontving Tolkien een Koninklijke onderscheiding van hare majesteit persoonlijk; CBE (Commander of the order of the Britsch Empire) Op 2 september 1973 stierf John Ronald Reuel Tolkien op 81 jarige leeftijd in een privé- ziekenhuis in Bournemouth (Engeland).